У 2020-м Уладзімір Трэйгіс з Ваўкавыска паступіў у Yale NUS College у Сінгапуры. Цяпер ён на трэцім курсе. Наперадзе год навучання і мінімум два — адпрацоўкі. Пра выбар незвычайнага месца для навучання, паступленне і асаблівасці мясцовай адукацыі ён расказаў «Люстэрку».
Гэтым тэкстам мы пачынаем праект «Я вучуся». У нашай краіне ў 2022-м сур’ёзна змяняецца сістэма адукацыі: у школах становіцца больш ідэалогіі, для абітурыентаў уводзяцца новыя правілы. Для таго каб паказаць беларусам, што можа быць інакш, мы гаворым з вучнямі старэйшых класаў і студэнтамі ўніверсітэтаў, якія вучацца за мяжой.
У Сінгапуры дзень пачынаецца на пяць гадзін раней, чым у Беларусі. Атрымліваецца, Уладзіміру мы тэлефануем у будучыню, але на экране з’яўляецца суровая студэнцкая сучаснасць: хлопец рыхтуецца да заняткаў у бібліятэцы, за спінай на дошцы — недаробленая дамашка па алгебры.
— Заўтра на вучобу мне да 9-й, таму ўстану ў 7 або 8 раніцы, каб да пары ўсё вырашыць, — кажа ён, намякаючы на тое, што далей у планах на сёння ў яго толькі размова пра вучобу і ніякіх задач.
Уладзіміру 21, ён з Ваўкавыска — «горада глазураваных сыркоў і пельменяў». Да 9 класа хлопец вучыўся ў мясцовай польскай школе і збіраўся паступаць у Варшаву. Яго бабулі — выкладчыцы геаграфіі са шматгадовым стажам — такі расклад і магчымая эміграцыя ўнука не вельмі падабаліся. З 7 класа наш суразмоўца ўдзельнічаў у алімпіядах па геаграфіі і пасля 9-га атрымаў ліст-запрашэнне з Мінскага абласнога ліцэя. Яны адкрывалі незвычайны профіль — матэматыка-геаграфія — і клікалі яго да сябе. Хлопец вырашыў паглядзець, «што значыць сталічнае жыццё», — і паехаў. Гэта, кажа, былі два класныя гады, якія прывялі яго да двух сярэбраных медалёў на міжнародных алімпіядах па геаграфіі. Адзін ён заваяваў у Латвіі, другі — у Канадзе. Але гэта яшчэ не ўсё.
— Калі пасля 10 класа летам адпачываў у лагеры, адна з дзяўчат расказала мне пра UWC (United World Colleges. — Заўв. рэд.). Гэта праграма вышэйшай школы — 11−12 клас, якая аб’ядноўвае 18 каледжаў па ўсім свеце. У нашай краіне такіх навучальных установаў няма, але паступаць туды беларусы могуць, — апісвае сітуацыю Уладзімір. — Прыяцелька скінула мне іх сайт. Падавацца можна было пасля 10 ці 11-га класа. У другім выпадку проста паўтараеш год.
Уладзімір разважаў так: калі паступаць у ВНУ Польшчы ці Беларусі, то з першага курса трэба вызначацца з будучай прафесіяй, а ён пакуль не разумеў, чым хацеў бы займацца. Вырашыў выйграць час і адправіць заяўку ў UWC.
— Адбор праходзіў у два этапы — цяпер іх тры. Першы — анлайн. Ён уключаў у сябе эсэ, адказы на некалькі пытанняў, а таксама школьныя адзнакі і дыпломы кандыдата, — пералічвае Уладзімір. — Другі — вочна ў Мінску. Спачатку сумоўе, потым гульня, падчас якой камісія назірае, як ты сябе паводзіш з іншымі, ці ёсць у цябе лідарскія якасці. У той час у Беларусі значную ролю пры адборы граў Коласаўскі ліцэй. Цяпер гэтым займаюцца выпускнікі UWC з нашай краіны. Нас ужо больш за 80 чалавек. Пры гэтым частка з афлайну пераехала ў анлайн. Спачатку праз небяспеку ў сувязі з каранавірусам, цяпер — проста праз небяспеку.
Праз пару гадзін пасля гульні Уладзіміру напісалі: «Вы прайшлі». Прапанавалі стыпендыю і месца ў Арменіі. У горадзе Дыліжан.
— Яшчэ да залічэння чалавек складае спіс, у якой з краін, дзе ёсць UWC, ён бы хацеў вучыцца. На першым месцы ў мяне была Італія, за ёю — Арменія. Чаму мяне накіравалі менавіта туды, не ведаю, але я не пярэчыў. Навучанне каштавала каля 30−35 тысяч даляраў за год. Грант пакрываў амаль усю суму. Самому трэба было даплачваць тысячу даляраў за год, бацькі пагадзіліся дапамагчы. У прынцыпе, гэта значна танней, чым вучыцца ў Беларусі на платным.
У бабулі зноў «прыхапіла сэрца». Яна толькі змірылася з тым, што ўнук збіраўся вучыцца ў Польшчы, і раптам на гарызонце з’явілася Арменія. «А там хоць у памяшканнях топяць?», «А кормяць нармальна?» — перажывала яна.
— Але дастаткова было нагугліць ёй, як выглядае каледж у Дыліжане, каб усе пытанні адпалі. Па выглядзе будынка зразумела, колькі грошай у адукацыю там укладаюць, — тлумачыць Уладзімір і каротка апісвае, як праходзіць навучанне. — Выкладанне ідзе на англійскай. Кожны вучань выбірае шэсць прадметаў, па адным з групы. Груп, адпаведна, таксама шэсць, напрыклад, замежныя мовы, родныя мовы (у маім выпадку гэта была англійская), сацыяльныя навукі. Тры прадметы вучыш на паглыбленым узроўні, тыя, што засталіся, — на сярэднім. Узмоцнена я займаўся геаграфіяй, матэматыкай і візуальным мастацтвам. На сярэднім — іспанскай, экалогіяй і англійскай літаратурай. Два гады ты займаешся толькі імі. Вучышся, даведаешся новае і разам з тым рыхтуешся паступаць ва ўніверсітэт.
«Такія рэчы даказваюць: свет настолькі маленькі, што змяшчаецца ў цябе ў кішэні»
Многія нечаканыя падзеі ў жыцці прыводзяць да іншых, яшчэ больш неверагодных, сітуацыяй. Так здарылася і ва Уладзіміра з UWC. Звычайна хлопцы з каледжа паступаюць у ВНУ Еўропы ці ЗША, але сябры беларуса, якія былі на год старэйшыя, вырашылі падаць дакументы ў Сінгапур. У Yale NUS College. Ён з’явіўся ў 2011 годзе, калі Ельскі ўніверсітэт і Нацыянальны ўніверсітэт Сінгапура дамовіліся пра супрацоўніцтва.
— Яшчэ калі я паехаў вучыцца ў Арменію, гэта здавалася незвычайным. А тут перспектывы паступіць у Сінгапур. Такія рэчы даказваюць: свет настолькі маленькі, што змяшчаецца ў цябе ў кішэні. А значыць, перад чалавекам адкрытыя ўсе дзверы. Да таго ж я разумеў: у Азіі я буду як абсалютная меншасць, што дапаможа мне захаваць сваю ідэнтычнасць. Прыяцелі, якія вучыліся ў Штатах, вярталіся адтуль амерыканцамі. Адносіны з людзьмі ў іх, напрыклад, рабіліся больш павярхоўнымі. А мне вельмі хацелася застацца сабой.
Залічэнне ў Yale NUS College ідзе па амерыканскай сістэме.
— Навучанне ў ВНУ таксама пабудаванае на аснове амерыканскай сістэмы, і многія выкладчыкі тут з ЗША, — тлумачыць Уладзімір. — Наогул, гэта першы ўніверсітэт Сінгапура з праграмай ліберальных мастацтваў. Гэта не значыць, што тут вучаць мастацтву і існуюць ліберальныя норавы. За гэтым паняццем страіць тое, што, хоць ты і атрымаеш дыплом у адным кірунку, падчас вучобы закранеш адразу некалькі сфер. Напрыклад, будучаму эканамісту нічога не перашкаджае вывучаць літаратуру.
Сам Уладзімір вырашыў спыніцца на тэхнічных навуках. Пасля выпуску ў яго дыпломе будзе напісана «матэматык і праграміст», у той жа час ён зможа працаваць з базамі дадзеных. Але не будзем забягаць наперад.
«Я, як і ўсе знаёмыя мне беларусы, і ў выпадку Сінгапура, і ў выпадку ЗША, трапляў у катэгорыю бедных»
Для пачатку пагаворым пра паступленне.
— Заяўку ў Yale NUS College распрацоўвалі па ўзоры амерыканскай, таму пакідаць яе трэба на Common Application. Сюды ты загружаеш эсэ, выпіскі сваіх ацэнак, рэкамендацыі ад педагогаў, дадзеныя пра заробкі бацькоў і вынікі SAT — гэта як амерыканскае ЦТ.
Гэта ўсё першы этап.
А цяпер падрабязней. SAT Уладзімір здаваў у 2020-м. Пісаў яго па двух прадметах: англійскай мове і матэматыцы. Да тэстаў рыхтаваўся без рэпетытара. Англійскую ацэньвае як складаную. Пра матэматыку гаворыць так: тым, хто вучыўся ў беларускай школе, можна моцна не напружвацца.
— Цэнтры, дзе здаюць SAT, ёсць па ўсім свеце. У Арменіі іх два. Адзін знаходзіцца побач з United World Colleges у Дыліжане. Матэматыку і англійскую я пісаў у адзін дзень. Тэставанне доўжылася тры ці чатыры гадзіны, але з перапынкам. Рыхтаваўся да яго каля месяца. Усе патрэбныя матэрыялы ёсць у інтэрнэце. Нешта разбіраў сам, у чымсьці кансультаваўся з педагогамі каледжа. У выніку набраў 1420 з 1600. Гэта не вышка, але мне хапіла. Тыя, каго вынік не задавальняе, могуць перапісваць SAT некалькі разоў.
З сачыненнем таксама моцна не замарочваўся.
— Эсэ ў амерыканскія ўніверсітэты мусіць налічваць 650 словаў. У цябе ёсць 13−14 тэмаў на выбар. Усе яны такія агульныя, што людзі пішуць пра ўсё на свеце. Я расказваў пра давер да людзей і адно са сваіх падарожжаў: апісаў, як некалькі тыдняў дабіраўся аўтастопам з дома ў Ваўкавыску да каледжа ў Арменіі. Паказаў яго тром сябрам, якія раней для паступлення пісалі такія ж эсэ. Яны паправілі граматычныя памылкі, і я ўсё адправіў.
Яшчэ важны момант — фінансавае становішча кандыдата. Гэты пункт асабліва важны для тых, каму патрэбная стыпендыя.
— Для яго неабходна было напісаць, што ёсць у цябе з маёмасці і з кім жывеш, каб паведаміць пра іх даходы. У маім выпадку гэта былі даведкі з заробкам бацькоў за год. Я, як і ўсе знаёмыя мне беларусы, і ў выпадку Сінгапура, і ў выпадку ЗША, трапляў у катэгорыю бедных. То-бок тых, каму патрэбная фінансавая падтрымка. Вядома, у тых, у каго ёсць чым плаціць за навучанне, шанцаў паступіць больш.
Нягледзячы на тое, што грошай ва Уладзіміра не было, заяўкі ён без сарамлівасці падаў у дзевяць універсітэтаў: сінгапурскі і восем амерыканскіх. Так сказаць, для падстрахоўкі.
— Дакументы рэкамендуюць адпраўляць у дзевяць ВНУ. Тры з іх — гэта тыя, дзе ты марыш вучыцца, але верагодна не пройдзеш. Яшчэ тры — куды хутчэй за ўсё атрымаецца прайсці, і апошняя «тройка» — універсітэты, для якіх ты занадта добры, але хай будуць на ўсялякі выпадак, — расказвае Уладзімір. — Я так і зрабіў. У выніку адразу некалькі навучальных установаў паклікалі мяне на наступны этап. Гэта было сумоўе.
Адзін з іх — сінгапурскі. Цікава, што гутарку з Уладзімірам праводзіла студэнтка. У Yale NUS College, кажа беларус, некаторыя з мясцовых хлопцаў і дзяўчат афіцыйна працуюць на прыёмную камісію. Ведаюць усе пратаколы і нароўні з выкладчыкамі могуць праводзіць сумоўе. Да размовы Уладзімір спецыяльна не рыхтаваўся. Вырашыў быць сабой і надзеў шчаслівыя шкарпэткі.
— Дзяўчына пытала пра тое, што я хачу бачыць у іх універсітэце, чаму абраў менавіта яго. Былі і правакацыйныя тэмы. Напрыклад, вы даведаліся, што ў ВНУ адзін чалавек ужывае гвалт да іншага, што будзеце рабіць? — апісвае тую гутарку малады чалавек. — Усё прайшло добра.
У выніку на электронную пошту прыйшоў станоўчы адказ. Наогул, «вы нам падыходзіце» Уладзіміру сказалі яшчэ і ў чатырох амерыканскіх ВНУ. Месяц хлопец думаў, што выбраць, у выніку спыніўся на азіяцкім варыянце. Ён, не хавае суразмоўца, быў круцейшы за ўсе.
— Кошт навучання — каля 55 тысяч даляраў за год. Гэта ўключае пражыванне і харчаванне. Грант пакрываў увесь кошт, але ў Yale NUS College ёсць правіла: студэнт павінен несці адказнасць за тое, што яму даецца, а значыць, рабіць хоць бы невялікі ўнёсак. У мяне гэта 1300 даляраў за год. Ад 55 тысяч, лічы, бясплатна, — кажа Уладзімір. — У мяне ёсць некалькі падзаробкаў ва ўніверсітэце, таму патрэбную суму магу сабраць за месяц-паўтара.
«Працэнтаў 50−55 маіх аднагрупнікаў — з Сінгапура, астатнія — з іншых краін»
Заняткі ў Yale NUS College ва Уладзіміра стартавалі ў 2020-м. Пары пачаліся ў жніўні. Цяпер хлопец ужо на трэцім курсе.
— Адукацыя тут будуецца так: у семестры ты вучыш чатыры прадметы (асабліва адважныя бяруць пяць). На кожны адводзіцца 12,5 гадзіны на тыдзень. 60 працэнтаў часу — гэта самастойная праца, 40 — заняткі, — расказвае Уладзімір. — Нешта з курсаў абавязкова па праграме, нешта выбіраеш сам. У мінулым семестры я, напрыклад, вывучаў паводзіны жывёлаў. Гэта пары па эвалюцыі і псіхалогіі. Узяў іх, таму што мне вельмі спадабаўся выкладчык.
З прафесарамі, працягвае суразмоўца, у навучэнцаў складваюцца досыць цесныя ўзаемаадносіны. Уся справа ў тым, што на парах займаюцца невялікімі групамі па 8−25 чалавек. На лекцыях людзей значна больш — да 200 студэнтаў.
— Працэнтаў 50−55 маіх аднагрупнікаў — з Сінгапура, астатнія — з іншых краін. Мясцовыя хлопцы пасля школы павінныя абавязкова адслужыць у войску два гады, таму на патоку яны старэйшыя за ўсіх. Неяк я тут сустрэў дзяўчыну з Гродна. Яна ўжо выпусцілася і цяпер працуе ў Сігнапуры аналітыкам дадзеных. У адрозненне ад мяне, яна паступіла сюды з другой спробы, але са звычайнай беларускай школы.
Жыве Уладзімір у інтэрнаце побач з універсітэтам. Тут блокавая сістэма. У яго блоку чатыры чалавекі — сінгапурац, француз і ўкраінец. У кожнага свой пакой. Душ, прыбіральня і зала — агульныя на ўсіх.
— Проста пад намі ў будынку знаходзіцца сталоўка. Там шведскі стол са страваў розных краін свету. Кожны дзень студэнты прыходзяць сюды бясплатна на сняданак, абед і вячэру, — апісвае ўніверсітэцкі побыт Уладзімір. — Сам я гатаваў толькі калі заставаўся тут на вакацыях.
Вольнага часу ў студэнта няшмат. Частка сыходзіць на заняткі ў клубах па інтарэсах — іх у ВНУ больш за сто. Рэшту займаюць падпрацоўкі. Іх у беларуса чатыры — дзве звязаныя з праграмаваннем, а яшчэ ён кухар і натуршчык.
— Натуршчыкам я працую ў студэнцкім клубе, дзе хлопцы і дзяўчаты збіраюцца памаляваць. Усё пачалося з майго суседа — хлопца з ЗША. Ён жыў насупраць і год быў у іх мадэллю. Цяпер ён узяў акадэмічны і падарожнічае па свеце. Я пайшоў замест яго. Праца звычайна доўжыцца дзве гадзіны. За гадзіну плацяць 18 еўра. Калі шчыра, мне заўсёды хацелася быць побач з творчымі людзьмі. Часам я і сам прыходжу туды памаляваць, — расказвае Уладзімір. — Наогул, калі прыехаў у Сінгапур, у мяне было ўсяго 200 даляраў, таму давялося хутка шукаць падпрацоўку. Што я мог рабіць? Вучыць дзяцей геаграфіі: размясціў на некалькіх сайтах аб’явы, у якіх вельмі сябе расхваліў. Адзін з татаў са мной звязаўся. На тым этапе мне гэта вельмі дапамагло.
Цяпер з фінансамі прасцей. На білет дадому хлопец таксама зарабляе сам. Калі купляць загадзя, палёт туды-назад абыдзецца прыкладна ў 1000 даляраў.
— За час навучання ў Сінгапуры з сям’ёй я сустракаўся два разы: мінулай зімой і гэтым летам. У Ваўкавыску тата быў незалежным назіральнікам, пасля выбараў яго некалькі разоў затрымлівалі, таму ў 2021-м родныя пераехалі ў Беласток. Лётаю да іх у Польшчу.
Планы пасля заканчэння ВНУ ў беларуса такія:
— Дыплом, які я атрымаю, міжнародны. З ім я магу ўладкавацца ў розных краінах, але спачатку мінімум два гады павінен адпрацаваць у Сінгапуры. Рэч у тым, што частку маёй стыпендыі пакрывае дзяржава. Яна зацікаўленая ў таленавітых людзях, таму вяртаць гэтую суму мне давядзецца не грашыма, а навыкамі. Працу шукаеш сам. Калі не атрымаецца, з кантактамі дапаможа ўніверсітэт. Я пакуль не вызначыўся, чым займуся. Мяне вабіць акадэмічны кірунак. Магчыма, я застануся ва ўніверсітэце і буду даследчыкам, а можа, пайду ў вялікую кампанію.
А потым, хутчэй за ўсё, беларус, «як чалавек, які не любіць сядзець на адным месцы», паедзе «куды-небудзь яшчэ».
— У мяне ёсць мара вярнуцца ў Беларусь і зрабіць нешта важнае для краіны, — кажа малады чалавек. — Атрымаецца ці не, пакуль не ведаю.